Czasami trudno wyobrazić sobie sytuację braku znajomości zastosowania danego surowca, przedmiotu czy też substancji. Przykład? Choćby uran. Początek XX wieku, gdy zastosowania uranu nie znano, ale znano możliwości wykorzystania radu. Wówczas w Kowarach eksploatuje się rudę uranową, tylko i wyłącznie w celu, odzysku z rudy, samego radu. Był on wówczas w cenie. Stosowano go, jako cudowne lekarstwo, wszędzie. Radoczynne specyfiki powodowały, już z początkiem drugiej dekady XX wieku, że ceny radu poszybowały do granic nieba. Bo jak tłumaczyć sprzedaż jednego grama tego pierwiastka w cenie 500 tysięcy marek niemieckich w złocie? Jeden gram! Rudę eksploatowano w kopalni „Bergfreiheit” (późniejsza kopalnia „Wolność”), choć zasadniczym i pierwotnym celem eksploatacji w tej kopalni, były rudy żelaza, które w tym zakładzie górniczym eksploatowano już wówczas od dziesięcioleci.
Rad jest pierwiastkiem występującym wspólnie z uranem. Jego dwa izotopy 226Ra oraz 223Ra wchodzą w skład szeregów promieniotwórczych pochodzących od 238U i 235U. Mniejsze znaczenie ma 224Ra związany z pierwiastkiem torem (230Th). Rad jest pierwiastkiem rzadkim w przyrodzie. Jego zawartość w skorupie ziemskiej wynosi 7 x 10-12 % wagowego.
Głównym źródłem radu pozostają rudy uranowe zawierające minerały, takie jak uraninit (teoretycznie UO2, a zwykle U2O3), karnotyt (K2[UO2]2[V2O8]·3H2O) oraz torbernit (Cu[UO2]2[PO4]2 • (8-12)H2O). To właśnie z tych minerałów uzyskuje się metaliczny rad i jego sole, które używane były dawniej w medycynie do leczenia nowotworów, a obecnie zastępowane są przez sztuczne izotopy promieniotwórcze. Związki radu stosowane były również do wyrobu farb luminescencyjnych (stosowane choćby w słynnych cyferblatach czy też igłach kompasów) , ale ze względu na swą szkodliwość przestają być używane do tego celu.
Ile tego radu tam jest?
W 1926 roku opisano w literaturze naukowej rudy uranowe spotykane w rejonie Kowar, a w szczególności w kopalni “Bergfreiheit”. Kalcytowe żyły z uraninitem (występującą tam w postaci smółki uranowej, czyli formy skupień naciekowych), które przecinały pokłady magnetytów spotykano dość często. W 1927 roku zaczęto selektywnie wydobywać te rudy i nimi zainteresowano zakłady badawcze i przeróbcze produkujące rad.
Analizy wykazały, że rudy z Kowar zawierają więcej radu aniżeli znane w tym czasie rudy z Jáchymov-a w Czechach. W latach 1927- 29 wydobyto 9 ton rudy uranowej , w której było 689,3 miligramy Ra. Po ponownym uruchomieniu kopalni w 1935 roku, rudy uranowe były już odbierane, a następnie wzbogacane na stołach potrząsalnych i sprzedawane do Zakładów Chemicznych Koncernu Auera w Oranienburgu (Auergesellschaft) koło Berlina oraz Zakładów Chemicznych Koncernu Stahlwerk Mark A.G. w Hamburgu-Wilhelmsburgu. Kowarskie rudy uranu zawierały tylko śladowe ilości radu (średnio około 48 mg w tonie). Niby niewiele, a opłacało się je wówczas wydobywać! W latach 1920–1929 w kopalni „Bergfreiheit” wydobyto ogółem około 19 000 ton rudy uranu, z której odzyskano 989 mg radu! W latach 1935–1942 pozyskano 76 297 ton rudy uranu z której odzyskano 3069 mg radu. Podsumujmy: blisko 100 tysięcy ton rudy z której uzyskano nieco ponad 4 gramy radu… Zaskakujące proporcje? Nieprawdaż?
Podkreślić należy, że to, co nie zostało wykorzystane, mam na myśli pozostałą po obróbce rudę uranu, lokowano na zwałowiskach. Te zwały stały się w przyszłości, poza surowcem wydobytym wprost z kopalń, źródłem pełnowartościowego surowca, czyli uranu. Ciekawym jest tutaj ten aspekt, wykorzystania odpadów, które w chwili ich wytworzenia, nie przedstawiały żadnej wartości ekonomicznej.
Źródła:
- Materiały własne
- R. Borzęcki, D. Wójcik, M. Kalisz, Przeróbka rud uranu w rejonie Kowar, Hereditas Minariorum, 5, 2018
SPONSOR STRONY: ekspercka – Pracownia Analiz Środowiska
Zmiany w Krajowym Rejestrze Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń. Kiedy?
(ekspercka-Pracownia Analiz Środowiska)