Z rtęcią w Sosnowcu

Rtęć czyli Hg

Geochemia z przemysłem w tle

Jedną z ciekawych dyscyplin naukowych jest geochemia. Nauka, która została określona przez profesora Kazimierza Smulikowskiego jako „pomost łączący chemię z naukami o Ziemi”. Z geochemicznymi aspektami przemysłu nie raz przyszło mi się zetknąć. W końcu tam, gdzie przemysł, tam również geochemiczne zmiany w zawartości poszczególnych pierwiastków w glebie czy też w wodzie. W tym wpisie jednakże o brakującym ogniwie, łączącym podwyższoną zawartość rtęci w glebach miasta Sosnowca. Konkretnie w jednym miejscu Sosnowca, praktycznie w jego centrum.

Rtęć w środowisku

Skąd rtęć w środowisku? Pomijając naturalnie podwyższone tzw. tło rtęci w miejscach, gdzie występuje ona naturalnie w środowisku tworząc złoża rtęci, rtęć w środowisku znajdziemy, jako pierwiastek towarzyszący wielu innym surowcom mineralnym. Podczas ich przetwarzania, rtęć przedostaje się do środowiska i może się kumulować w pewnych miejscach. Podobnie zresztą jak i inne pierwiastki metaliczne. Rtęć znajdziemy między innymi w węglu kamiennym. Spalając węgiel kamienny część rtęci emitowana jest wraz ze spalinami, a część zostaje „uwięziona” w wychwyconych popiołach lotnych. Zdecydowanie większą koncentrację rtęci znajdziemy właśnie w produkcie spalania węgla kamiennego, czyli w popiele lotnym. Innymi słowy, w miejscach gdzie zdeponujemy popiół lotny, zawartość tego pierwiastka będzie zdecydowania wyższa niż w okolicy. Oczywiście, pierwiastek ten może ulegać mobilizacji i przemieszczać się w środowisku. Właśnie tymi wszystkimi zagadnieniami zajmuje się geochemia. Kwestia wstępu za nami, możemy przejść do rtęci w Sosnowcu.

Rtęć w Sosnowcu

Spoglądając na Szczegółową mapę geochemiczną Górnego Śląska można dostrzec, że na terenie Sosnowca i Dąbrowy Górniczej zaznacza się kilka obszarów z anomalnie wyższym stężeniem rtęci w glebie. Generalnie pokrywają się one z lokalizacją zakładów tzw. przemysłu ciężkiego: przykładowo sosnowieckiej Huty Katarzyna czy dąbrowskiej Huty Bankowej. Są obszary w Sosnowcu jednak nieco ciekawsze.

Pierwszy obszar to rejon ulicy Wawel oraz ulicy Sieleckiej i Glinianej. Drugi, rejon ulicy Szklarnianej i Teatralnej. Stwierdzono tutaj podwyższoną zawartość rtęci w glebie, a jej zawartość waha się w przedziale 0,8-1,6 g/Mg (zapis wskazuje na przykładową zawartość 0,8 grama rtęci w jednej tonie gleby). Procentowo stanowi to niewielki udział (0,00015%). Zastanawia jednak źródło tego pierwiastka właśnie w tych miejscach. Warto podkreślić jeszcze metodykę badań. Gleby są poddawane analizie do głębokości 30cm (0-30cm pod powierzchnią terenu czyli w skrócie p.p.t.). Kolejna próba to tzw. podglebie (30cm-100cm p.p.t.). Istotnym pozostaje fakt, że w przypadku podglebia w tym miejscu zawartość rtęci spada (0,1-0,2 g/Mg).

Skąd ta rtęć?

Zastanawiając się nad rejonem ulicy Wawel i analizując mapy z przeszłości Sosnowca nie można wskazać tutaj żadnego źródła przemysłowego, które mogłoby przyczynić się do wzrostu zawartości tego pierwiastka w glebie. Brak źródła przemysłowego? Walcownia Emma (w rejonie obecnego tzw. ślimaka) oddalona była od tego miejsca o blisko 500m (funkcjonowała w początkowym okresie XX wieku).

Tuż obok ulicy Wawel znajdowały się tereny cegielni (w końcu mamy ulice Glinianą). W odległości około 500m w kierunku północnym znajdowały się tereny siłowni kopalni węgla kamiennego Hrabia Renard (późniejsza KWK Sosnowiec). Żadne z tych źródeł raczej źródłem rtęci w tym miejscu być nie mogło? Najlepszym wytłumaczeniem pozostanie chyba w tym konkretnym przypadku możliwość zdeponowania odpadów, które mogłyby być źródłem rtęci. Być może z przykopalnianej ciepłowni KWK Sosnowiec były to popioły i żużle? A może z sieleckiego szpitala odpady medyczne, wśród których pojawiła się rtęć, albo lampy rtęciowe? Jeśli teren był, a był ze względu na obecne tam wyrobiska cegielni, atrakcyjny dla lokowania różnego rodzaju odpadów, to pewnie je tam lokowano. A w przypadku rejonu ulicy Szklarnianej i Teatralnej? Była Huta Szkła i późniejsze tereny magazynowe (dziś rzeklibyśmy logistyczne…)? Ot takie lokalne ciekawostki.

Wykorzystane materiały:

1. Szczegółowa mapa geochemiczna Górnego Śląska – arkusz DG
2. Mapy google.