Hajduki pakiem stały

Związek Koksowni

Skąd ten pak?

Destylujemy smołę. Rzecz w zasadzie prosta. Zamknięty kociołek, temperatura i już. Oczywiście w dużym uproszczeniu. Efektem naszych działań będzie między innymi powstający pak. Skąd jednak wziąć smołę? Należy najpierw destylować węgiel.

Destylacja węgla, tak zwana sucha, nie jest pomysłem nowym. Sięga roku 1681. Warto wspomnieć, że dziś częściej, zamiast sucha destylacja węgla, mówimy o pirolizie węgla, ale pojęcia te mają charakter synonimów. Proces koksowania węgla w wieku XVIII przyniósł znaczne ilości smoły, a wraz z nią, nowe problemy. Nie do końca wiedziano co z nią robić, identycznie zresztą jak z pozostałymi produktami procesowymi.

Era paku przed nami

Dopiero z początkiem XIX wieku, znaleziono zastosowanie dla produktów suchej destylacji węgla kamiennego. Z tego okresu czasu, pochodzi wspaniały preparat tzw. „woda do usuwania plam”. Nie wiedziano jeszcze wówczas, że zawiera ona znaczne ilości benzolu (mieszanina między innymi toluenu i ksylenu), ale wszelakie plamy likwidowała w mig. Uzyskaną z procesu destylacji smoły naftę stosowano do preparatyki gumy, a uzyskany pak do produkcji sadzy. W okresie późniejszym pak znalazł zastosowanie do produkcji brykietów z miału węglowego oraz, jako element elektrod węglowych i grafitowych. W przypadku elektrod węglowych i grafitowych, wykorzystuje się je do produkcji aluminium czy też surówki hutniczej. Rola paku w trakcie produkcji wymienionych wyrobów może być różna, choć dominującą jest rola lepiszcza, które scala ze sobą poszczególne ziarna produktu.

W 1888 roku Rudolf Rütgers, w Świętochłowicach rozpoczął budowę fabryki chemicznej, której przyszłość miała być związana z destylacją smoły węglowej. Podczas przerobu smoły węglowej wyodrębnić można około 300 składników. W Zakładach Chemicznych w Hajdukach uzyskiwano 19 głównych produktów finalnych, z czego głównym produktem był pak. Pak węglowy będący produktem destylacji wysokotemperaturowej smoły koksowniczej jest złożoną mieszaniną węglowodorów, głównie węglowodorów aromatycznych. Produkcja paku z wspomnianej hajduckiej Fabryki Chemicznej stanowiła masowo od 25 do 31% wszystkich produktów zakładowych (lata 1900-1930). Fabryka Chemiczna w Hajdukach weszła w skład Związku Koksowni Sp. z o.o. w 1920 roku. Zatrudniała wtedy około 400 osób. Historia hajduckiego paku jest więc długa, choć odmierzana niewielkimi krokami. Niczym eksperyment kropli paku. Na czym polega i po co się go wykonuje? Pak, niczym ciało stałe jest kruchy (można rozbić go młotkiem). Ale pozostawiając go w temperaturze pokojowej, zachowuje się długoterminowo jak ciecz o dużej lepkości. W eksperymencie prowadzonym od 1927 roku, średnio co około 10 lat, następuje spadek kropli paku. Ostatnia spadła w 2014 roku. Była to 9 kropla od początku prowadzenia eksperymentu. Czyli kolejnej należy się spodziewać około 2024 roku…

Na skanie reklama z 1924 roku Związku Koksowni Sp. z o.o. z siedzibą w Katowicach. W tamtym okresie czasu siedziba Związku zlokalizowana była w znanym chyba wszystkim, reprezentacyjnym budynku zlokalizowanym przy alei Korfantego 3. Budynek, w którym do niedawna znajdowała się siedzibą Muzeum Śląskiego. W latach 20 XX wieku w budynku siedzibę miało kilka istotnych dla rozwoju Śląska podmiotów gospodarczych.