Cegielnia i Piaski
Wędrówkę z cegłą zacznę od Piasków. Bynajmniej nie będzie tutaj mieszania gliny z piaskiem, ale rzecz będzie się działa w dzielnicy Piaski, czyli południowej dzielnicy miasta Czeladź. Przeglądając mapy trafić można na informacje, że cegielnia była. Nie był to obiekt specjalnie wielki, ale jednak był. Położony na północ od terenu kopalni węgla kamiennego Czeladź, znakowany jest choćby na mapie z roku 1933.
Cegielnia na mapie
Wspomniana cegielnia, na mapie z roku 1933 zaznacza się, jako obiekt, którego powierzchnia, wraz z wyrobiskiem zbliżona jest do powierzchni kopalni węgla kamiennego Czeladź. Na zamieszczonym poniżej wycinku mapy dokładnie widać lokalizację cegielni. Obecnie te teren pomiędzy ulicami Zwycięstwa, Trznadla, Kościuszki i Francuską. Częściowo zabudowany budynkami wielokondygnacyjnymi, częściowo pokryty zielenią wysoką.
Cegielnia w Czeladzi w dzielnicy Piaski
Jakość surowca czyli słowa dwa o geologii
Lokalizacja cegielni w tym konkretnym miejscu wynikała na pewno z obecności surowca niezbędnego do produkcji cegły. Należy pamiętać, że w ówczesnych czasach zakłady ceramiczne częstokroć lokowano bezpośrednio przy kopalniach węgla kamiennego. Pozwalało to zaoszczędzić na transporcie paliwa. W tym konkretnym przypadku punkt wydobywczy paliwa znajdował się w odległości 200 metrów od pieca do wypału cegły… W obrębie wyrobiska eksploatowano gliny pylaste z niewielkimi wystąpieniami iłów. Surowce ceramiczne występowały w tym rejonie do głębokości kilkudziesięciu metrów (20-30m). Wyrobisko miało głębokość maksymalnie do 10m (najpewniej, z dostępnych informacji z Państwowego Instytutu Geologicznego gliny eksploatowano do tej głębokości). O głębokości wyrobiska świadczyć mogą dane z punktów dokumentacyjnych, które wskazują na zdeponowanie w późniejszych okresach czasu, gdy cegielnia już przestałą funkcjonować, skały płonnej z kopalni węgla kamiennego Czeladź. To nią wypełniono powstałą nieckę.
Pożar to nic dziwnego
Zdeponowane odpady wydobywcze częściowo w latach późniejszych uległy samozapłonowi i dziś na głębokości od 2 do 6 m p.p.t. znajdują się tzw. przepały, składające się między innymi z surowca upodabniającego się do …cegły. Uwzględniając zawartość frakcji pylastej w gilnie (ziarn o rozmiarach od 0,002 do 0,05 milimetra) surowiec przed procesem formowania, wymagał dodatku wody w celu dowliżenia, oraz homogenizacji przez okres przynajmniej 24 godzin. Dopiero po tym okresie czasu stawał się w pełni plastyczny, co umożliwiało formowanie cegły.
Jak wyglądała nasza cegielnia?
Cegielnię znalazłem na zdjęciu Braci Altman. Seria zdjęć z Czeladzi wykonanych przez fotografów, pokazująca Kopalnię Czeladź, pozwoliła na jednym z ująć odnaleźć nasz obiekt.
Widok kolonii robotniczej w Czeladzi Piaskach w obrazie Braci Altman. Widoczna cegielnia oraz piec do wypału wapna
Co widać na naszym zdjęciu? Po pierwsze widać budynek piecowni (1). Trudno wnioskować czy jest to tradycyjny piec kręgowy typu Hoffmana. Długość budynku wskazuje, że jak najbardziej taki piec mógł być tutaj zlokalizowany. Pozostałe budynki cegielni (2, 3) to budynki suszarni i zapewne magazynów. Brakuje mi wyrabiarni (punktu formowania cegły), ale obiekt może być schowany pomiędzy piecownią a budynkiem mieszkalnym. Wyrobiska na przedstawionej fotografii nie widać. Jest ono położone po lewej stronie zdjęcia.
Ciekawostką jest jednak jeszcze jeden obiekt oznakowany na zdjęciu numerem 4. To przecież nic innego, jak piec do wypału wapna wyposażony w urządzenie skipowe do zasypu pieca! Czy nasza cegielnia była jednocześnie miejscem gdzie wypalano surowce węglanowe? Jest to bardzo możliwe, bo przecież rejon Czeladzi bogaty jest w surowce węglanowe. Wapienniki w Czeladzi były między innymi zlokalizowane na terenie Wzgórza Borzechy, ale, ale… Triasowe wapienie margliste są obecne dokładnie w miejscu cegielni (wschodnie krańce) już na głębokości 7-8m. Może surowiec pochodził właśnie stąd, a może dowożono go z okolicy. Obok pieca szybowego do wypału wapna widać usypany zwał surowca. Sezonowana glina pylasta czy też skruszony i przygotowany do wypału wapień? Na współczesnym zdjęciu, załączonym w niniejszym wpisie, spojrzenie spod wapienniczego pieca w kierunku zwału surowca. Dziś w tym miejscu, zamiast surowca, znajdziemy, jak widać garaże.
SPONSOR STRONY: ekspercka – Pracownia Analiz Środowiska
Zbliża się termin przedłożenia raportu KOBIZE. Nie zapomnij!
(ekspercka-Pracownia Analiz Środowiska)